Тмд

Осындай іс-шаралар: халықаралық жастар ынтымақтастығың 2020 жылға дейінгі мерзімге арналған стратегиясын іске асыру бойынша іс-шаралар Жоспарына, Дене шынықтыру және спортты дамыту стратегиясына, Туризм шеңберіндегі ТМД мүше мемлекеттер ынтымақтастығының даму стратегиясына, Мәдениет саласындағы ынтымақтастық тұжырымдамасына, 2013-2014 жылдарға арналған гуманитарлық ынтымақтастық саласындағы басым іс-шаралар жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

1995 жылы Достастық елдері әскери-саяси ынтымақтастықты тереңдетуде ұжымдық қауіпсіздік жүйесін құру арқылы белгілі қадамдар жасады. Бұл жүйенің құқықтық негізі 1992 жылдың мамыр айындағы Ресейдің бастамасы негізіндегі Ұжымдық қауіпсіздік туралы Келісімнен (ДКБ) бастау алады (оған қатысушылар Ресей, Армения, Азербайжан, Белоруссия, Грузия, Қазақстан, Қырғызия, Тәжікстан және Өзбекстан).

. Негізінен алғанда Ресей, Белоруссия және Қазақстан мемлекеттері арасындағы белгіленген Кеден Одағын құрудың бірінші кезеңінің міндеттерін орындауға арналған жұмыстары аяқталды, олар атап айтқанда: бірлескен саудадағы тарифтік және сандық шектеулер күшін жойды, үшінші елдерге қатысты бірыңғай сауда ережесі белгіленді, Сыртқы экономикалық қызметтегі кең ауқымды қамтитын заңнамалықты жақындастыру мен ыңғайлаудағы ауқымды жұмыстар жалғастырылды. 1995 жылдың екінші жартысынан елдер мүмкіндігінше сенімді бірлескен сыртқы бақылауды қамтамасыз ете отыра ішкі шекарадағы кедендік бақылауды алып тастау арқылы Кедендік Одақты негіздеудің екінші кезеңін іске асыруды бастады”,-[17]делініп, Достастық елдерінің көрсетілген мерзімдегі жүзеге асырып отырған шараларына талдау жасалынды.

2011 жылы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы өзінің 20 жылдық мерейтойын атап өтті.

Сонымен қатар, мәдениет, білім, ғылым денсаулық сақтау бағыттарындағы жүйеленген іс-әрекет, т.б. салалардағы келісімділікті жүзеге асыру міндеттері кезек күттірмес міндеттер ретінде туындады.

Төрағалық барысында Қазақстан тарапы Үкімет басшылары кеңесінің отырысын (2022 ж. 28 қазанда Астана к.), Сыртқы істер министрлерінің кеңесін (2022 жылғы 12 қазанда Астана қ.) және ТМД Мемлекет басшыларының кеңесін (2022 ж. 14 қазанда Астана к.) өткізді.

Қарасаев Ғ.М., т.ғд.,

Бірыңғай Экономикалық кеңістікті қалыптастырудағы негізгі буын 1995 жылғы ТМД-ның өзара келісім бойынша міндетті түрдегі іскерлік жағдайындағы мәселелерді шешетін бірінші құрылым- Мемлекеттер аралық Экономикалық Комитетті (МЭК) негіздеу болатын.

ТМД аумағындағы бұл ынтымақтастықтың алғашқы жылдарынан-ақ әсіресе Қазақстан,Ресей, Белоруссия арасындағы қатынастың өзара неғұрлым тығыздығы қалыптасып, олардың арасындағы бірлескен келісімдердің ауқымы да кеңейе түсуі байқалды. Атап айтқанда: “. Қазақстанның Ресеймен сауда- экономикалық ынтымақтастықтың дамуының кезекті қадамы ТМД шеңберіндегі Белорусия, Қазақстан және Ресей үкіметтері арасындағы 1995 жылдың 30 қаңтарындағы “Кеден Одағы туралы келісім” және 1996 жылдың 29 наурызындағы“Жүктердің еркін ауысуы, сыртқы экономикалық істерді келісілген тарифтік және тарифтік емес реттеу”, солармен қатар үшінші елдермен бірлескен саудадағы уақытша шектеулердің біртұтас тәртібін қарастырған “4+N” Келісімі болды” [18]. Ал, кейін осы мемлекеттер негізін қалаған Еуразия экономикалық Одағының қалыптасуына бастама болған бұл келісімдердің басында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев болғандығы белгілі.

2011 жылы 21 желтоқсанда Мәскеу қаласында өткен мерейтойлық саммитте мемлекет басшылары Достастықтың 20 жылдық қызметінің және оның даму перспективасы қорытындысына баға беріп, осы үлгідегі достастыққа бейімділігін және Достастыққа мүше мемлекеттердің өзара түсіністіктері мен өзара қатынастарын күшейту, адамдардың өмір сүру деңгейін шын мәнінде жақсарту, олардың әл-ауқатын өсіру, өзара қарым-қатынасты кеңейту жөніндегі Достастықтың жұмысынан іс-жүзіндегі қайтарымды арттыруға жәрдемдесу ниеттерін растады.

Осылар арқылы бұл қауымдастықты ХХ ғасырдың соңы-ХХІ ғасырдың басындағы әлемге шаруашылықтары реттелген, саяси, әлеуметтік жағдайы тұрақты, экономикалары нарық талаптарына сай өркендеуге бағыт алған жаңа мемлекеттер бірлестігі ретінде таныстыру мақсат етілді. Осылардың ішіндегі маңыздылардың қатарына Достастық шеңберіндегі елдердегі ұлтаралық келісімді сақтау, халық тұрмысын төмендетпеуге деген бірлескен шараларды іске асыру бірінші кезектегі атқарар шараға айналды.

ТМД шеңберінде Ұлы Отан соғысы Жеңісінің 70-жылдығын бірге атап өту 2015 жылдың негізгі аспектісі болды.

19. “Мир о Нурсултане Назарбаеве” / Под ред. профессора Б.Г.Аягана. –Алматы, 2010.- с.42

Біздің республикамыздың ТМД елдерімен тығыз бірлестікті қамтамасыз етудегі ұмтылысы және нақты атқарған істерінің нәтижелілігіне Еуропалық қайта құру және даму банкінің:“. Қазақстан өзінің сыртқы саясатында Тәуелсіз Мемлекеттердің Достығы шеңберінде, сонымен бірге аймақтық көршілес Орта Азиялық мемлекеттермен арадағы ынтымақтастықты сақтау мен дамытуға ұмтылады. Қазақстанның қауіпсіздік бағытындағы алаңдаушылығын тудырған жағдайлардың кейбіреулері 1992 жылдың 15 мамырындағы ТМД елдері жетекшілерінің Ташкент кеңесіндегі алты ел (Ресей, Армения, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан) ұжымдық қауіпсіздік туралы келісімге қол қоюы арқылы өзінің жауабын тапты”[8],- деген анықтамасы айқын болады.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ТМД өмірге келген кезден-ақ бұл ұйымның тиімділігін арттырып, оған мүше елдердің экономикалық өркендеуін қамтамасыз етудегі орнына жете маңыз беріп келеді. Осы мақсаттағы Достастықтың ішіндегі әр саладағы тығыз өзара бірлестіктің қажеттігін өзінің баяндамалары мен сөздерінде үнемі баса айтып келеді. Мысалы, 1993 жылғы “Қазақстан дипломатиясы” газетінің бас редакторымен болған сұхбатында ол: “Экономикалық Одақ–ол заман талабы. Бұл терезесі тең ТМД елдерінің, тәуелсіз әріптестердің интеграциялық жаңа тұрпатының көрінісі. Бұрынғы КСРО көлемінде енді ғана тәй-тәй басқан бұл жаңа экономикалық жүйе әлі талай өткелдерден өтуі, буынын бекітуі керек. Біздің Мәскеуде қол қойған Экономикалық Одақ жөніндегі сол Келісіміміз Қазақстанның өркениетті жолға, биік сана мен адамзат тәжірибесінің пайдасына қарай шешуші қадам жасағанының айғағы. Егемен еліміз үшін бұл Одаққа кірудің пайдасынан басқа зияны жоқ”, [9]- деп көрсетті.

Өткен жылғы маңызды қорытынды Достастыққа мүше елдердің әуе қорғанысының бірлескен жүйесін құру туралы Келісімге қол қойылуы болып табылады.

Осы тұрғыдағы Беларусь Республикасының Президенті А.Лукашенконың: “Біздің мемлекеттер әрсалаларда көптеген жобаларды іс жүзіне асыруда. Қазақстан-Белорусь ынтымақтастығы Тәуелсіз Месмлекеттер Достастығындағы интеграциялық құбылыстардың дамуындағы маңызды фактор болып табылады. . Сіздің үлкен және әрсалалы тәжірибеңіз біздің мемлекеттер арасындағы өзара қатынастың одан ары кеңеюіне қызмет етеді”, — [19] деген сөзі осы айтылғандарға толығымен куә болатын сияқты.

Сауда–экономикалық ынтымақтастықтың белсенді дамуының дәлелі 2011 жылғы 18 қазанда Санкт-Петербург қаласында ТМД мүше мемлекеттер арасында ұлттық экономикалар мен жалпы Достастық әлеуетінің дамуына қосымша серпін беруге бейімделген Еркін сауда аймағы туралы шартқа қол қою болды.

Аталған мәселелер осы республикаларды мекендеген ұлттардың мүдделерімен санасуға, мемлекетаралық қатынастарда ескеру қажеттігінен туған еді. КСРО бұрын көпұлтты мемлекет ретінде қалыптасқаны, ал Кеңес Одағының ұлт саясатыда көптеген қателіктерге жол беріліп ақырында бұл мемлекеттің құлауына әкеліп соғуына әсер еткен фактордың бірі болғанын тарих дәлелдеді. Армения мен Прибалтика республикалары болмаса қалғандары көпұлтты болды. Ресей Федерациясында 1 миллионнан астам қазақ диаспорасы, ал Қазақстанда 4 миллонға таяу орыс диаспорасымекендеді. Осы диасполардың саяси, әлеуметтік-экономикалық мүдделерінің қорғалуы, олардың мемлекет құраушы ұлтпен, яғни титулды ұлттармен тең деңгейде өмір сүруі екі мемлекет арасындағы қатынастардаміндетті түрде ескеріліп отырды. Бұл диаспоралар өкілдерінің ТМД аумағында азаматтық алу мәселесі, мемлекетттік шекаралардан заңды түрде емін-еркін жүріп тұрулары, түрлі оқу орындарында білім алуы, ғылыми байланыстар жасауы, жұмыс істеулері, кәсіппен шұғылдануы, денсаулықтарын түзету, туристік сапарларға шығуы, тұратын республикаларда өздерінің тілін, салт-дәстүрін сақтап дамыту үшін ұлттық-мәдени орталықтар құруы т.б. мәселелерді бірлесіп шешуге қол жеткізілді. Осы маңызды мәселелерді бірлесіп шешу арқылы Қазақстан Республикасы Достастық елдері халықтарымен ынтымақастық, өзара сыйластық пен сенім қалыптастырып келеді.

— Ғылым, білім, туризм, жастар саясаты салаларындағы ынтымақтастықпен бірге мәдени-гуманитарлық байланыстарды күшейту.

18. Архив Президента РК,Фонд 75-Н, опись 1, дело 2938,.л.19

Яғни, Қазақстан жетекшісінің осы мерзімдегі баяндамаларында тәуелсіздіктің бірінші жылдарындағы Достастық елдеріндегі орын алған қиындықтар анықталынып, одан ойдағыдан өтудің қажеттілігі жан-жақты сараланды.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ТМД-ның Еуразия аңғарындағы бірегей экономикалық қауымдастық ретіндегі дамуының болашағы зор екендігін әлемдік тұрғыдағы жиындарда жариялап, ұйымдағы шешілуі тиісті келелі мәселелерді саралады, оларды іске асырудың жолдарын көрсетті. Солардың қатарында ТМД елдеріндегі ұлтаралық қатынас мәселелерін, солардың қатарындағы барлығына ортақ — тұрғындардың өзара көші-қон ережелерін, азаматтық алудың жеңілдетілген тәртібін енгізу жолдары болды. Мысалы, 1994 жылғы ЕЫҚҰ елдері жетекшілерінің Будапешт қаласындағы жоғары деңгейдегі бас қосуында сөйлеген сөзінде ол ТМД-ғы орын алып отырған ұлт мәселесін шешудің жолдарын талдай келе: “Кеңестік жүйеден кейінгі барлық мемлекеттер көпұлтты болып табылады. Солардың ішінде бұл Қазақстанға да байланысты. Аз ұлттардың құқықтарын сақтау негізінде этносаралық келісімді қолдау мен нығайту талаптары барлық ТМД елдері ішкі саясатының қажеттігі мен маңызды бағытына айналуы тиіс де есептеймін. Сондықтан да Қазақстан ТМД басшыларының алдағы Кеңесінде Тәуелсіз Мемлекеттері шеңберінде бейбітшілік пен бәсеңдікті қолдауға арналған Пактыны бекіту туралы ұсыныс жасады. Бұл құжат ТМД елдері басшыларынан қолдау табады. ЕҚЫҰ-нан оңды бағасын алады деп үміттенемін”,-[11]деген мәлімдеме жариялады.

Шекара мәселесіндегі ынтымақтастықты тереңдету ісі байқалды.

Қорыта айтқанда, ТМД-ның алғашқы бес жылында:

ТМД қызметінің тиімділігін арттыру, оның құрылымын жетілдіру мақсатында Қазақстан тарапының бастамашылық етуімен шын мәнінде ынтымақтастықтың барлық бағытын қамтитын ТМД-ны одан әрі дамыту тұжырымдамасы мен оны іске асу жөніндегі іс-шаралар жоспары әзірленіп, ол 2007 жылдың қазанында Душанбеде мақұлданды. Олардың негізінде ТМД-ның Экономикалық дамуының 2020 жылға дейінгі стратегиясы әзірленіп, қабылданды.

Егер де ТМД-ның қалыптасу тарихына шолу жасайтын болсақ,1991 жылғы 21 желтоқсандағы Қазақсан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтыңбастамасымен өткен жоғары деңгейдегі Алматы кездесуінде оның алдындағы “Беловежск келісімі” талқыланып, кездесуге қатысушылар тарапынан қолдау тапты, және тығыз бірлескен экономикалық одақ құру туралы шешім шығарылды. Солармен қатар“Жаңа тәуелсіз мемлекеттердің жетекшілері Алматы саммитінде бірқатар, атап айтқанда, Тәуелсіз Мемлекеттердің Ынтымақтастығын құру туралы Келісімнің Хаттамасын, Алматы Декларациясын, ТМД-ның координациялық институттары туралы Келісімді, ТМД мемлекеттері жетекшілерінің БҰҰ және тағы да басқа халықаралық ұйымдарға мүшеліктері туралы құжаттарды қабылдады. Кездесудің үлкен жетістіктерінің бірі Ресей Федерациясының БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің құрамына енуі болды. Ядролық қаруға бірлескен қатынас туралы Келісімге қол қойылды. Елдер әскери-стратегиялық күштерді басқару мен ядролық қаруға ұжымдық бақылау жасау мәселелерін алдын-ала келісуге жетісті. ТМД-ның Минск қаласында орналасатын үйлестіру органдары, сонымен бірге мемлекеттер мен үкімет жетекшілерінің Кеңесі негізделді[1].

— Сауда-экономикалық өзара іс-қимылды нығайту, оның ішінде өндіріс, энергетика, көлік пен коммуникация және басқа да салаларда ынтымақтастықты жандандыру;

17. Архив Внешней политики РФ, Фонд 897, опись 3, папка 8, дело 7, лл.64-65, 66-67,73-74

Н.Ә. Назарбаевтың “Қазақстан сонымен бірге Тәуелсіз Мелекеттер Достастығын нығайтуға одан ары ұмтылады. Мен бұрынғы Кеңес Одағы тарағаннан кейінгі кеңістіктегі экономикалық байланыстар мен рухани бағалықты, аймақтағы стратегиялық мақсаттарды сақтауға барлық мүмкіндіктерді пайдаланып келемін”,- [7] деген мәлімдемесі тәуелсіздіктің бастапқы жылдарындағы Қазақстан басшысының ТМД-ның қажеттігі мен болашағын айқындаудағы қызметін паш ететіндігі белгілі.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев жоғарыдағы аталғандармен бірге ТМД-ға мүше елдердің толық саяси дербестігі, территориясының бұлжымастығы мәселелерін үнемі басты назарға алып келеді. Оның осындай ұстанымының негізінде 1995 жылдың сәуір айында Мәскеу қаласында ТМД-ға мүше елдер басшыларының кездесуі өтіп, онда, Достастыққа мүше мемлекеттердің өзара тығыз ынтымақтастығын одан ары дамытуға арналған Декларация қабылданды. Онда: “Өздерінің өзара қатынастарында егемендік, территорияның тұтастығы және мемлекеттік шекараның бұзылмастығы принцптерінің орындалуын қамтасыз етеді”[12],-деген шешім шығарылды. Аталған құжат арқылы бұл ұйымға мүше елдердің толық дербестігі мен орын алулары мүмкін күрделі мәселелерді бірлесіп шешудің қажеттілігі мақұлданды.

. Достастық елдері мен оған кірмейтін мемлекеттер арасындағы мемлекеттік шекараны қорғаудың бағдарламасы мен Келісімнің қабылдануы үлкен қадамға айналды (Армения, Белоруссия, Грузия, Қазақстан, Қырғызия, Ресей, Тәжікстан қол қойды.). Аталған елдердің мемлекеттік шекараларын қорғаудағы бірлескен қимыл қазіргі мерзімдегі орын алып отырған шекаралық ахуалды шешудегі тұрақтандырушы күш бола алады.

— Олардың жұмыс бағдарламаларының өзара теңдік жағдайындағы құқықтық тұрғыдағы ережелері бекітіліп, әр мемлекеттің қауымдастық шеңберіндегі атқарар міндеттері белгіленді;

Достастыққа көпжақты өзара іс-қимылдың түрлі сапаларына мемлекеттердің іріктеліп қатысуы тән, яғни, мүдделілік білдіретін тараптар форматында жүзеге асады. ТМД органдарының шешімдерінің күші тек оларды қабылдауға қатысқан мемлекеттер үшін ғана таралады.

Егер де сол мерзімдегі ресми деректерге талдау жасайтын болсақ, ТМД құрылған алғашқы мерзімнен бастап оның жұмысын ұйымдастыруда, бірлестік алдында тұрған келелі мәселелерді айқындауда күрделілік пайда болды. Себебі, мұның өзі Достастыққа мүшелікке енген республикалардың көпшілігінің дербес саясат жүргізу тәжірибелерінің аздығы, осы уақыттағы Кеңес Одағының тарауы себепті әлемдегі халықаралық, экономикалық саясаттың жаңа бағдар алуы, республикалардың халық шаруашылығының социалистік жолының күйзеліске ұшырап, нарыққа өту мерзіміндегі сәйкессіздіктерінен туған еді. Ұлт, дін аралық, т.б. ішкі қатынастардағы байқалған шиеленістер, одақтың кезіндегі бір орталықтан басқарылған әлеуметтік, мәдени, тағы да басқа бағыттардағы істердің тоқтап қалуы болды.

— Көпжақты ынтымақтастықтың өзекті мәселелерін шешуде Ұйымның рөлін арттыру;

16. Архив Внешней политики РФ, Фонд 897, опись 3, папка 10, дело 21,лл. 157,162

Н.Ә.Назарбаевтың ТМД-ны әлемдік бәсеке талабына сай негізделген бірлестік ретінде қалыптастырудағы бастамашылығы оған мүше елдер басшыларының да назарын аударды. Мысалы, сол мерзімдегі Ресей Федерациясы үкіметі төрағасының орынбасары А.Шохинның Президент Б.Ельцинге берген есебіндегі:“Соңғы уақыттарда Қазақстан Президенті Н.Назарбаев өзінің алға қойған жоспары негізінде ТМД-ғы интеграциялық құбылыстарды күшейтуге бағытталған бірқатар ұсыныстарын баяндады. Сәуір айында ол Еуразия Одағын құру туралы бастама жасады. Шілде айында Қазақстан, Өзбекстан және Қырғызстан Президенттерінің Алматыдағы бас қосуында ОрталықАзиялық Одақ құру туралы шешім қабылданды. Тамыз айында Қазақстан Президенті мемлекеттер басшыларының кеңесінде Достастық ішінде және одан тыс жағдайындағы ынтымақтастыққа арналған жаңа интеграциялық мәселелер қоятындығы туралы мәлімдеме жасады,”-[10]деген сөздері бұл айтылғандардың мәнін аша түседі.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ТМД елдері жетекшілерінің әрбір кездесулерінде мемлекеттер аралық осы бірлестіктің қабылданған шешімдерінің орындалуларына баса көңіл бөледі. Жасаған баяндамаларында бұл мемлекеттердегі жүзеге асырылуға тиісті міндеттерді белгілеп, оны нақты іске айналдырудың жолдарын көрсетеді. Мысалы, 1995 жылдың 10 ақпанындағы Алматы қаласындағы ТМД елдері басшылары мен үкіметтері жетекшілерінің бірлескен кездесуінде ол атқарылған істерге: “Орын алып отырған қиындықтарға қарамастан біз өзіміздің қызметімізде елеулі алға басушылыққа жетістік, әсіресе өткен жыл ауқымды интеграциялық жетістіктермен ерекшеленді. Оның нақты көрінісі одақ құруға әкелген экономикалық ынтымақтастықты құрумен айғақталды, Мемлекеттер аралық Экономикалық Комитет, Мемлекеттер аралық Экономикалық Сот жұмыстарына кірісті, Ынтымақтастықтың тағы да басқа институттары қалыптасып, жұмыс істей бастады. Белсенді интеграциялық, солардың қатарындағы Ресей-Беларусь-Қазақстан арасындағы өзара байланыс аймақтары пайда болғандығын айтуға болады. Бұл құбылыстар оның алдында Өзбекстан, Қазақстан және Қырғызстан арасындағы орталықазиялық аймақта белсенді бастау алды. Өткен жылдың соңынан екі жақты келісім негізінде Қазақстан мен Ресей арасындағы қатынасты дамытуға арналған маңызды шешімдер қабылданды. Біз азаматтық және әскери ынтымақтастық, кедендік кеңістік, және басқа келелі саяси, экономикалық мәселелерді шешудің жолдарын белгіледік. Біздер (Қазақстан және Ресей,-Ғ.Қ.) осындай, соның ішінде азаматтық істерді ТМД шеңберіндегі екі жақты және көпжақты тұрғыда шешудің мысалы ретінде қарауға болатын сияқты”,-[13]деген айқындама берген.

По данному адресу ничего не найдено. Попробуйте воспользоваться одной из ссылок ниже или поиском.

Сондықтан да Қазақстан жағынан Ресейдегі демократиялық даму таяудағы оқиғаның шиеленісуіне шын көңілмен алаңдаушылық білдірілді. Осы жағдай менің Ресей Федерациясы Халық Депутаттарының ҮІІ сьезіне, Президент Ельцинге, Жоғары Кеңес Төрағасы Р.Хасбулатовқа, фракциялар, саяси партиялар мен қозғалыстар жетекшілеріне ресми тұрғыда сөз арнауыма мәжбүр етті.

Достастық елдері арасындағы көші-қон, азаматтық мәселерін тұрғындардың мүдделеріне сай ортақтаса шешу аса қажеттілікке айналды.

— Достастыққа мүше елдердің аталған талаптар тұрғысындағы алғашқы қызметтерінің негізі қаланды, оның тиімділігі мен іс жүзіне асырылған қызметтерінің нәтижесі сарапталды;

. Ынтымақтастық жетекшілерінің Кеңесіне ұсынылып отырған “Ұжымдық бейбітшілікті қорғау күштері және оларды материалдық-техникалық қолдау туралы”Келісімді күн тәртібіндегі маңызды іс деп есептеймін. Осы жағдайда бізде ортақ түсінік қалыптасқан деген пікірге келемін.

14.Архив Президента РК, Фонд 75-Н, опись 1, дело 3038, л.66

1991 жылғы 8 желтоқсанда Ресей Федерациясы, Беларусь Республикасының және Украинаның басшылары Беловеж тоғайында Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын (ТМД) құру туралы келісімге қол қойды.

Осы мерзімде Алматы қаласы Достастықтың бүкіл үйлестіру жұмыстарын жүргізудің орталығына айналды. Қазақстан астанасында өткізілген әр деңгейлердегі кездесулерде жекелеген ТМД елдеріндегі орын алып отырған мемлекетті басқаруды жетілдірудегі демократиялық талаптарды енгізу, өтпелі кезеңнің барлықтарына ортақ қиындықтарын ойластыра отыра шешу,т.б. мәселелер кеңінен талқыланып, ортақ шешімдер қабылданды. ТМД-ға мүше елдердің осындай бірлескен қызметінің маңызы туралы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев 1992 жылдың 16 желтоқсанындағы тәуелсіздіктің бір жылдығына арналған сөзінде атқарылған істерге, орын алған күрделі мәселелерге тоқтала келе: “Қазіргі күні саяси жетекшілердің, мемлекет қайраткерлерінің, бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдық тұрақтылықты сақтаудағы жауапкершіліктері бұрын болып көрмеген дәрежеде үлкен. Соғыстарды, соның қатарында азамат соғыстарын ештеңені де бөлуге қатыстырылмайтын халық емес, ие болуға немесе айырылып қалудан қорқатын саясаткерлер бастайды. Бүгінгі тұрақтылық — бұрынғы КСРО құрамындағы барлық мемлекеттер үшін маңызды.

Солай болғанымен де ерікті тұрғыда Достастық құрамына енген республикалардың өтпелі кезеңдегі нарықтық экономиканы негіздеу, халықтың тұрмыс-жағдайларын төмендетпеу, т.б. міндеттерді атқаруда осындай бірлестіктің қажет екендігі белгілі еді. Өздеріне жете таныс емес демократиялық басқару жүйесіне, нарық қатынастарына бірлесіп өтуді күнделікті жағдайдың өзі талап етті.

— Достастықтың бірлесіп атқарар істерінің басты бағыттары айқындалды;

Әуе шабуылдарына қарсы бірлескен қорғаныс жүйесін құру туралы Келісімге қол қою ұсынылады. Құжатта осы бірлескен күштердің міндеттері, басқару мен өзара қимыл ережесі барынша толығымен көрсетілген, техникалық мәселелер жүйелендірілген, Құжат жақсы жасалған деп есептеймін.

13.Архив Президента РК, Фонд 5-Н, опись 1, дело 4798, л.1

1991 жылғы 21 желтоқсанда Алматы қаласында он бір егеменді мемлекет (Грузияны қоспағанда) басшылары аталған Келісімнің Хаттамасына қол қойып, онда барлық мемлекеттер тең құқықтық негізде ТМД-ны құратынын атап көрсетті. Кездесуге қатысушылар ішкі және сыртқы саясаттың әртүрлі сапаларында ынтымақтастыққа бейімділігін растайтын, бұрынғы КСР Одағының халықаралық міндеттемелерін орындауға кепілдік жариялайтын Алматы Декларациясын қабылдады.

. ТМД-ның жекелеген басшыларының таяудағы сөздері кейбіреулердің Ынтымақтастыққа деген бұрынғы қалыптасқан көзқарастарын өзгерте, тіпті жағымсыз пікірді ұстай бастағандықтарын аңғартады. Алайда өзгерістің басты куәсі -уақыт өтеді, ал ешқандай жетістікке әкелмейтін бос күтуді адамдар кешірмейді. Сондықтан да әрқашан тиімді ынтымақтастық жүргізіп келген Қазақстан қазір де одан бас тартпай отыра, бүгінгі ТМД-дағы ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған даму жолдарын іздестіре бастады”, — [6] деп көрсетті.

Кеңес Одағы ыдырап, орнына жаңа қауымдастық-Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы құрылған соң бұлардың алдында күрделі саяси, әлеуметтік-экономикалық, дипломатиялық т.б. қызметтермен қатар, бұрынғы бір Одақ тұрғындары болған азаматтар арасындағы туындаған жаңа жағдайларды шешу міндеті қойылды. Олардың ішіндегі маңыздысы

— Достастықтың ішіндегі жекелеген республикалардың неғұрлым өзара тығыз байланыстарының жоспарлары бекітіліп, олардың бағыттары айқындалды.

Мәселенің бұл тобына ТМД -ға қатысушы мемлекеттердің және оған кірмейтін мемлекеттердің шекараларын қорғау жөніндегі ынтымақтастық туралы құжаттардың жобалары қосылады. Осының нәтижесінде біз жеке құқықтық негізімізді нығайтамыз, шекара мәселесіндегі ұлттық заңдылықтарды жақындастырамыз.

15. Архив Президента РК, Фонд 5-Н, опись 1, дело 5015, лл.7,8-9,10

Олардың тікелей көмегінің арқасында 2013 жылы ірі мәдени және қоғамдық іс-шаралар: Шығармашылық және ғылыми зиялы қауымның VIII-Форумы (қыркүйек, Минск қ.), Мұғалімдер мен білім беру саласындағы қызметкерлер съезді, ТМД мүше мемлекеттердің халықаралық спорттық ойындары, ТМД елдерінің Жастар симфониялық оркестрінің гастрольдік-білім беру туры және т.б. өткізілді.

Достастықтың алғашқы мерзімінен-ақ маңызды талап- оның құрамындағы елдердің экономикалық тұрақтылығы мен өркендеуін қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының ТМД-ның барлық мүшелерімен өзар теңдік және силастық мақсатындағы экономикалық, мәдени, т.б. бағыттардағы қатынасы қалыптасты. Мысалы, солардың қатарындағы: “1993-1994 жылдары Қазақстан Республикасының Азербайжанмен сауда-экономикалық ынтымақтастық, өзара міндеткерлікті реттеу мақсатындағы 5 келісімге қол қойылды.

11. Архив Президента РК, Фонд 5-Н, опись 1, дело іс 3376, л.5

Міне, сондықтан да Қазақстан Республикасының Президенті алғашқы күннен-ақ Достастықты жетілдіру жолдарын ұсына бастады. “Мен әрқашан рубльдік аймақ,- деп жазады Н.Ә.Назарбаев аталған тұрғыда,- республикалардың (оған өздерінің валюталары бар республикалардың қосылу мүмкіндігін жаққа шығармай) Экономикалық одақ құруды жақтаймын. Мұндай одақтың негізіне тауарлардың, капиталдың, жұмыс күші мен қызмет көрсетудің еркін айналысы принцпі негізделуі тиіс. Келісілген қаржылық, ақша-кредиттік, салық, баға, әлеуметтік, көпукладты экономикалық саясат маңызға ие.

Бүгін Ұжымдық қауіпсіздік туралы Келісімді іске асыруға байланысты мәселелерге жауап ретіндегі құжаттар тобын қабылдауға ұсыныс жасаймын. Біздің елдердің әр қайсысы халықаралық сахнада аталған бағытта өздерінің қадамдарын жасап келеді және жасайды да. Алайда біз келісім негізіндегі жұмысты нақты іске айналдыруға арналған шешім қабылдасақ, едәуір тұрғыда алдыға жылжимыз және өзіміздің міндетімізді жеңілдетеміз. Осы арқылы келешектегі ауқымды тұрғыдағы қауіпсіздік жүйесінің бөлегі болатын іс жүзіндегі Еуразия аймағындағы қорғаныс одағын құруға кірісетін боламыз.

Тәжірибеге сәйкес, жыл сайын ТМД мемлекет басшыларының 1 ресми және 2 бейресми отырыстары, ТМД үкімет басшыларының 2 отырысы және ТМД Сыртқы істер министрлері кеңесінің 2 отырысы өтеді.

Источники:

https://ulagat.com/2021/08/31/%D2%9B%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D2%A3-%D1%82%D3%99%D1%83%D0%B5%D0%BB%D1%81%D1%96%D0%B7%D0%B4%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD%D1%96%D2%A3-%D0%B6%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F%D0%BB/&rut=71cf08efd14e59f51884db5431fdd310ba917bfc2ebf6e4dc00f9b96d1a230f6
https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D1%82%D1%8B_%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B&rut=134633dff3f05aa220db1eae7f8e0508f5c44365826e3a39e6997d0f813eb70c
https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%99%D1%83%D0%B5%D0%BB%D1%81%D1%96%D0%B7_%D0%9C%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80_%D0%94%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D2%93%D1%8B&rut=83ddcadb1b560def063a833003f7cff79e565a527dbc3175ea26f4baa81f8375
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%9C%D0%94&rut=12747172c27886c17eeed9b6ff0bdcd927641588a68057f00610dc2c31cf2509
https://qazaqstan.tv/news/78547/&rut=512ae0943b5662f38fefd8183dd1aa7502142dc1915a16e207772320e0ef35a8
https://kazembassy.ru/kaz/sotrudnichestvo/mnogostoronnee_sotrudnichestvo/sng/&rut=52996cad182a97b15676c1dc92b97d3853efb5eba1560e135253ea9f0e3eada8
https://www.akorda.kz/kz/events/international_community/foreign_visits/memleket-basshysy-tmd-ga-mushe-elder-basshylarynyn-kenesine-katysty&rut=6c2cd855ffe0497707b46e3fa835b3e6593d8293a42fb8859822895c71ebb74e
https://www.wikiwand.com/kk/articles/%D0%A2%D3%99%D1%83%D0%B5%D0%BB%D1%81%D1%96%D0%B7_%D0%9C%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80_%D0%94%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D2%93%D1%8B&rut=478103fb971d15b56ff18490aad24e2596abb3c06ca85328579c747e9ee5578e
https://e-history.kz/kz/history-of-kazakhstan/show/8888&rut=3f5b09a5bc7e56188771f67b0e9eddccd63e06ac2c3ddbc4108308a35ca0afd5